30 فروردین روز بزرگداشت حکیم جرجانی
سیّد اسماعیل بن حسن بن محمد بن محمود بن احمد جرجانی در 434 ق در جرجان (گرگان) به دنیا آمد. برای او القاب و کنیه‌های متفاوتی ذکر کرده‌اند چون: زین‌الدین، شرف‌الدین، ابو ابراهیم، ابوالفتح، ابوالفضائل، الامیر السید الامام، علوی حسینی و طبیب علوی. درباره‌ی سیر زندگی وی آگاهی زیادی در دست نیست. برخی محل تولد وی را گرگان دانسته‌اند و با توجه به اینکه جرجانی در مقدمه‌ی ویرایش عربی ذخیره‌ی خوارزمشاهی به ورود خود به خوارزم در سال 504 ق و همانجا از سن هفتاد سالگی خود یاد کرده است می‌توان تولد وی را در 434 ق دانست.
احتمال دارد که وی مقدمات طب را نزد طبیبان گرگان - که برخی از ایشان شاگردان ابن سینا بوده‌اند - آموخته باشد چرا که مثلاً طبیب حاذقی چون ابن هندو تا زمان مرگ خویش (455 ق) در گرگان می‌زیست. آنگونه که از برخی شواهد تاریخی بر می‌آید وی تحصیلات خود در طب را نزد ابن ابی الصادق نیشابوری ملقب به بقراط ثانی - از شاگردان ابن سینا که در نیشابور مجلس درس داشت - به پایان رساند، لذا لازم می‌آید که مدتی نیز در نیشابور زیسته باشد. همچنین وی در ذخیره‌ی خوارزمشاهی به سفر خود به قوم و دیدار با فرزندان کوشیار گیلانی، اخترشناس سده‌ی چهارم قمری، و نیز به شهرهایی چون مرو و بلخ اشاره کرده است. تا جایی که می‌دانیم وی مابقی عمر خویش را در شهرهای خوارزم و مرو گذراند و مدتی نیز در خوارزم سرپرستی داروخانه‌ی بهاءالدوله را بر عهده داشت.
در مورد زمان و محل مرگ وی نیز گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. سمعانی محل وفات وی را شهر مرو دانسته و از قول محمود بن محمد بن عباس صاحب کتاب تاریخ خوارزم نقل کرده است که جرجانی در 531 ق در مرو درگذشت. با این وجود بیهقی می‌گوید که وی را در 531 ق - هنگامی که وی در سنین کهولت به سر می‌برد - در سرخس دیده است. حاجی خلیفه نیز به سه تاریخ مختلف، 530، 531 و 535 ق اشاره کرده است.
آثار جرجانی
تحلیل آثار جرجانی نشان می‌دهد که وی بر آثار پیشینیان خویش تسلط داشته و از ایشان اثر پذیرفته است. وی از پزشگان دوره‌ی اسلامی به ابن سینا، محمد بن زکریای رازی، ابوالحسن طبری ترنجی، احمد فرخ، عیسی صهاربخت و نیز به کتبی چون تذکره الکحّالین علی بن عیسی کحّال و از پزشگ یونانی به جالینوس، بقراط و اهرن اشاره کرده است. جرجانی علاوه بر طب در علوم دینی نیز تحصیلاتی داشته است. به گفته‌ی یاقوت حموی وی شاگرد ابوالقاسم عبدالکریم قشیری بوده و نیز به سمعانی اجازه روایت حدیث داده است.
جرجانی پس از ورودش به خوارزم در سال 504 ق، هنگامی که شرایط مردم خوارزم را مشاهده می‌کند در می‌یابد که دانش پزشگی در آن سرزمین چندان رواج ندارد و بیشتر مردم به علت استفاده‌ی نادرست از غذاها و نیز آلودگی فضای شهر به بیماری‌های مختلفی دچار هستند، لذا تصمیم می‌گیرد که دانشنامه ای به زبان پارسی برای مردم آن سرزمین بنگارد. او این اثر را ذخیره‌ی خوارزمشاهی نامید و آن را به قطب الدین محمد بن انوشتگین (حک 490 - 521) تقدیم کرد.
اهمیت جرجانی در پزشکی
1- حکیم جرجانی یک طبیب ایرانی است.
2- با توجه به زندگینامه ایشان یک پزشک مسلمان می‌باشد.
3- پس از ابن‌سینا اولین طبیبی است که کلیه فصول پزشکی را مورد بحث و گفتگو قرار داد و بر دانش گذشتگان افزوده است.
4- اینکه بخش اعظم کتابهای خود را به زبان فارسی تالیف کرده که تا آن زمان کسی به این وسعت به تدوین متون پزشکی به زبان فارسی اقدام نکرده بود و کتابهای وی بخصوص ذخیره متنی اساسی و ماندنی در علوم پزشکی و ماخذی برای اصطلاحات این رشته و حوزه‌های مربوط می‌باشد.
اهمیت جرجانی در علوم آزمایشگاهی
1- قسمت‌های عمده از کتاب ذخیره خوارزمشاهی مربوط به آزمایش نمونه‌های انسانی مانند خون ، ادرار ، مدفوع و سایر مایعات بدن می‌باشد.
2- ایشان علاوه بر معالجه بیمار در تشخیص‌های آزمایشگاهی نیز حاذق بوده است و بیشتر از دید مشاهدات آزمایشگاهی به تشخیص بیماری‌ها می‌پرداخت.
در ایران 30 فروردین مصادف با سالروز تولد این پزشک ایرانی ، به نام روز بزرگداشت حکیم جرجانی و روز علوم آزمایشگاهی نامیده شده است.
